Estakada kolejowa w Gorzowie Wielkopolskim

---

Linie kolejowe

Estakada znajduje się na trasie linii 203, która przebiega od Tczewa do Kostrzyna. Jej konkretny odcinek rozciąga się od kilometra 295,591 do kilometra 297,707.

Historia

Geneza

Przed powstaniem estakady, szyny kolejowe przebiegały przez obszar obecnej ulicy Spichrzowej, co prowadziło do dziewięciu krzyżowań z ruchem drogowym. W Gorzowie, w drugiej połowie XIX wieku, intensywność ruchu pociągów znacznie wzrosła. Z tego powodu rogatki kolejowe usytuowane przy ulicy Mostowej były zamykane aż 35 razy dziennie, co około 45 minut. Obliczenia wskazywały na to, że przez tory przemieszczały się 1145 furmanek oraz 16 899 pieszych. Tak częste zamykanie rogatek powodowało wielogodzinne opóźnienia w ruchu na moście. Trasa kolejowa dzieliła również miasto na dwie części, co wpływało na zróżnicowanie poziomów rozwoju.

W obliczu tego rajcy miejscy doszli do wniosku, że konieczne jest rozwiązanie problemu kolidujących skrzyżowań dróg z torami kolejowymi, by mieszkańcy Landsberga mogli swobodniej poruszać się po mieście. Niektórzy zaproponowali przeniesienie torów poza granice miasta, planując umiejscowienie dworca w rejonie obecnej ulicy Roosevelta. Jednak pomysł ten wiązał się z wysokimi kosztami oraz potencjalnymi stratami dla miasta, co zadecydowało o jego niepowodzeniu. Burmistrz, w obliczu zaistniałej sytuacji, postanowił zainicjować budowę estakady. Z pewnością wymagana była zgoda wyższych władz, czyli Rejencji Frankfurckiej lub Dyrekcji Pruskiej Kolei Wschodniej.

Budowa

Budowę estakady rozpoczęto w 1910 roku w kilku lokalizacjach jednocześnie. Prace budowlane zakończono dopiero w drugiej połowie 1914 roku, choć projekt mógł być przygotowany znacznie wcześniej. W trakcie budowy wyburzono całą ulicę Nadbrzeżną, w tym budynek ochronki, a także cześć zabudowań rodziny Clemensów, Schniederów oraz domy Schroderów. Jedyne, co ocalało, to willa Herzoga, dziś znana jako budynek po byłym LOK-u.

Teren, gdzie zlokalizowany był dworzec, leżał w okolicach obecnego dworca towarowego. Dwa tory w tym obszarze, co można zauważyć po ich różnicy w szerokości od dzisiejszych, prawdopodobnie biegły przez Kłodawkę i docierały do północnej części, przekraczając oś estakady w rejonie Wildomu. Tam też znajdował się most, a fragment estakady został najpóźniej wybudowany.

Estakada w Gorzowie powstała jako pierwowzór dla konstrukcji budowlanej w Berlinie i we Wrocławiu. Jest to obiekt o konstrukcji ceglano-murowano-cementowej, gdzie przeważająca ilość materiału to cegła – budowla została wymurowana, nie stosowano w niej żelbetów. Cegły produkowane były w kolorze pomarańczowym i czerwonym, a ich wytwarzanie odbywało się w pobliskich cegielniach, które w niektórych przypadkach produkowały materiał specjalnie na potrzeby estakady.

Przebudowa estakady

W 1974 roku na miejscu mostu wybudowano stalowy wiadukt, co było spowodowane brakiem jednego z przęseł. Ciężarówki przejeżdżające przez ten obszar stawały się coraz większe, co prowadziło do problemów z ich przejazdem. W związku z tym podjęto decyzję o zburzeniu jednego przęsła metalowego oraz niszy na wylocie ulic Mostowej i Wodnej. Zmieniła się także liczba torów na estakadzie. Konstruktorzy pierwotnie przewidzieli dwa tory o standardowym rozstawie. Jednak podczas zimnej wojny przez Gorzów przemieszczały się transporty wojsk radzieckich, a także pociągi osobowe produkowane w Niemieckiej Republice Demokratycznej dla ZSRR, których wagony były szersze. Gdy pojazdy nie mogły się minąć na zakrętach wiaduktu, wbrew wcześniejszym założeniom skonstruowano nowy układ torów. Ta decyzja skonfrontowała się z problemami odwodnienia budowli, co spowodowało pęknięcia konstrukcji. Aby zatrzymać postępującą dewastację estakady, postanowiono zlikwidować jeden tor i przesunąć drugi w stronę środka.

Remont

Stan techniczny estakady budził wiele zastrzeżeń. Występowały liczne uszkodzenia oraz pęknięcia, co skłoniło do zamknięcia peronu 2 z powodu zagrożenia bezpieczeństwa dla pasażerów. Prace remontowe rozpoczęły się w 2011 roku od wydania zaleceń konserwatorskich. W 2012 roku opracowano szczegółową dokumentację remontową. Rozpoczęto także prace nad studiami wykonalności remontu estakady.

W połowie 2013 roku zorganizowano konkurs na dokumentację techniczno-budowlaną dla estakady, planując rozpoczęcie przetargów na prace renowacyjne na początku 2014 roku. W marcu 2014 roku ogłoszono, że remont został opóźniony, a prace konserwatorskie miały ruszyć w 2016 roku. Zakres planowanego rozwoju obejmował gruntowne zabezpieczenie i odnawianie konstrukcji, remont peronu nr 2 oraz zwiększenie maksymalnej prędkości z 70 do 100 km/h. Całkowity koszt inwestycji szacowano na 100 milionów złotych.

14 października 2016 roku podpisano umowę na remont estakady na łączną kwotę 111 mln zł z konsorcjum firm Intercor Zawiercie, Intop Tarnobrzeg oraz Polwar Gdańsk. Prace modernizacyjne objęły całą konstrukcję estakady, w tym wzmocnienie nisz ceglano-betonowych, modernizację mostu, pięciu stalowych wiaduktów, wymianę około 3 kilometrów torów, wzmocnienie murów oporowych, a także przebudowę tunelu dworcowego i peronów. Powstał również nowy przystanek kolejowy przy ulicy Teatralnej, blisko miejscowej Akademii. Modernizacja zakończyła się 20 stycznia 2020 roku, a środki na realizację pochodziły z Funduszu Spójności oraz PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.

Opis estakady

Na południowo-zachodnim końcu estakady kolejowej znajduje się zakład Gorzów Wagony, który specjalizuje się w bieżących oraz co ważniejszych naprawach taboru kolejowego. Przebieg toru na estakadzie nie jest obsługiwany z wykorzystaniem energii elektrycznej. Około 600 metrów dalej natrafiamy na odcinek dworcowy estakady, pod którym usytuowany jest schron.

Integralną część tej infrastruktury stanowi tunel, który umożliwia połączenie budynku dworca z peronami 1 i 2 oraz peronami 3 i 4, znanymi jako myśliborskie lub nadwarciańskie. Schody, które prowadzą na perony, zachowały oryginalne, dekoracyjne poręcze. Z kolei wyłożone kolorowymi płytkami ściany tuneli stacyjnych nadają temu miejscu unikalnego charakteru.

W ostatnim czasie przeprowadzono remont peronu 1, który został podwyższony i wyłożony kostką brukową. Dodatkowo, nawierzchnię wzbogacono bordowymi płytami z żółtym, ostrzegawczym pasem dla osób słabowidzących. W ramach modernizacji wymieniono tory w obrębie peronu, a dla ułatwienia dostępu osobom niepełnosprawnym instnowano nową windę. Dzięki przemyślanej architekturze pasażerowie mogą wsiadać do kursujących pociągów z równą wysokością do krawędzi peronu, co zapewnia większy komfort podróży.

Warto dodać, że stare tablice informacyjne, wskazujące nazwy miejscowości, zostały zastąpione nowymi, większymi. Przy peronie stoją również nowe, estetyczne ławki wykonane z drewna i metalu. W najbliższym sąsiedztwie peronu znajduje się również zabytkowy żuraw, który nadal pełni funkcję napełniania parowozów wodą. W trakcie remontu peronu odkryto pod starą asfaltową nawierzchnią wiele zapomnianych świetlików oraz oryginalną poniemiecką płytkę, która niegdyś pokrywała nawierzchnię peronu.

Przy peronie 2, niestety, ze względu na zły stan techniczny, nie ma obecnie możliwości eksploatacji, jednakże w planach na przyszłość znajduje się jego remont. Przy tym peronie przebiega jeden tor, a po drugiej stronie znajdujemy ścianę z kolorowej szyby. Oba perony zostały zadaszone, a ich długość wynosi około 300 metrów; odcinek dworcowy zaś ma 73 metry.

Dalej torowisko łączy się w jeden tor po przejściu, a torowisko zostało zbudowane na kamiennej podsypce. Na terenie znajduje się nastawnia Go1, która zlokalizowana jest przy estakadzie, a w jej wnętrzu umieszczono urządzenia do sterowania ruchem kolejowym, charakteryzujące się nowoczesnym wyposażeniem.

Estakada prowadzi wzdłuż ulic Składowej i Spichrzowej, a jej całkowita długość wynosi 2116 metrów. Budowla ta ma w sobie około 70 parabolicznych sklepień, oddzielonych pięcioma stalowymi wiaduktami w rejonie ulic Herberta, Chrobrego, Wodnej, Młyńskiej oraz Garbary. Interesującym elementem architektonicznym jest przejazd prowadzący ulicą Bolesława Chrobrego na most Staromiejski, który prezentuje się nadzwyczaj efektownie.

Oba boki torów zostały wzbogacone o mijanki tworzące balkoniki, które wsparte są na stalowych wspornikach. Niektóre przestrzenie pod sklepieniami znalazły swoje zastosowanie jako magazyny i przestrzenie usługowe, podczas gdy architektoniczne detale dekoracyjne podkreślają gzymsy kostkowe. Estakada kończy swoją trasę przy przejeździe kolejowo-drogowym na ul. Teatralnej, tuż obok Akademii im. Jakuba z Paradyża.

Najdłuższy zabytek techniki w Polsce

Procedura dotycząca wpisania estakady do rejestru trwała blisko dwa lata. W tym czasie konieczne było zgromadzenie różnorodnych materiałów i dowodów, które potwierdziły, że obiekt ten zasługuje na zachowanie, mimo uszkodzeń wynikających z działań wojennych oraz licznych przebudów.

Estakada kolejowa została formalnie wpisana do rejestru zabytków 2 czerwca 2009 przez lubuskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków, Barbarę Bielinis-Kopeć, pod nr L-320/A. Budowla ta została uznana za istotny zabytek techniki. Długość estakady wynosi 1,7 km, jednak należy zaznaczyć, że nie wszystkie jej elementy zostały uwzględnione w pomiarze.

Gorzowska estakada stanowi najdłuższy zabytek techniki w Polsce, który wyróżnia się unikatowym rozwiązaniem architektonicznym. Historia jej budowy sięga czasów, kiedy powstawała w ramach linii kolejowej Królewsko-Pruskiej Kolei Wschodniej.

---

Oceń: Estakada kolejowa w Gorzowie Wielkopolskim

---